تهاتر چیست؟ مزایا و معایب معاملات تهاتری
برخلاف تصور عامیانه چنین نیست که با اختراع پول، تهاتر یا معامله پایاپای به تاریخ پیوسته باشد! حتی در اقتصاد مدرن نیز این نوع تبادل کالا با کالا طرفداران خاص خود را دارد. به ویژه در شرایط خاص اقتصادی مثل کمبود نقدینگی یا در شرایط تحریم، معاملات تهاتری بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. معاملات تهاتری در ایران در ساخت و ساز بیش از سایر بازارها رونق یافته است. در این مطلب به چیستی و شرایط معاملات تهاتری و مزایا و معایب آن با تمرکز بر تهاتر در صنعت ساختمان می‌پردازیم.
تهاتر چیست؟ (قرارداد تهاتری)
تهاتر یا بارتر (Barter) یا معامله پایاپای به معنی معامله کالا با کالا است. معاملات تهاتری از زمانی شروع شد که انسان‌ها تخصصی شدن کارها را پذیرفتند. یکی دامدار خوبی بود و دیگری یک کشاورز خوب. قرار شد که کشاورز در قبال دریافت گوشت از دامدار، به او برنج بدهد. در این صورت هر دو می‌توانستند غذایی حاوی گوشت و برنج میل کنند!
معامله پایاپای، مبادله کالا یا خدمات در ازای سایر کالاها یا خدمات است. به عبارت دیگر، هر معامله‌ای که در آن دو کالا مستقیما با همدیگر مبادله شوند، یک تهاتر یا معامله پایاپای است. در تهاتر هیچ ابزار معامله‌ای مثل پول یا چک مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در گفتگوهای روزمره از عبارات «تاخت زدن» و «پِر به پِر کردن» هم برای تهاتر استفاده می‌شود.
تهاتر برای شرکت‌ها و کشورهایی که مبادله کالاها و خدمات را به استفاده از پول ترجیح می‌دهند، روشی مناسب است. همچنین کسانی که فاقد ارز مبادله‌ای هستند، از طریق تهاتر می‌توانند کالا و خدمات مورد نیاز خود را به دست آورند.
با رواج پول، به مرور تمایل به استفاده از تهاتر کمتر شد اما امروزه همچنان دلایل متعددی برای انجام معاملات تهاتری وجود دارد.
چرا معامله تهاتری همچنان استفاده می‌شود؟
کاهش نقدینگی، دشواری استفاده از ابزار مبادله، تحریم‌ها، تلاش برای برطرف کردن نیاز به جای کسب سود و فرار مالیاتی از جمله دلایل روی آوردن مردم، سازمان‌ها و کشورها به معاملات تهاتری هستند.
در شرایط تحریم که امکان تبادل مالی میان کشورها وجود ندارد، معاملات تهاتری یک راه انجام معامله بدون جابجایی پول است. یا در شرایطی که استفاده از ابزار مبادله یا نقد کردن دارایی‌ها دشوار باشد، معاملات تهاتری بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع معاملات تهاتری
از نظر تجاری دو نوع معامله تهاتری وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
تهاتر ساده
به این نوع معامله، تهاتر سنتی یا خالص نیز گفته می‌شود. در تهاتر ساده کالا یا خدمات به طور مستقیم و بدون هیچ پولی بین طرفین مبادله می‌شود. این نوع معامله نسب به سایر تهاترها دارای مبلغ معامله کمتری است و در مواقع بحرانی مثل جنگ، تحریم یا در مشاغل خاص مثل ساخت و ساز مسکن بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تهاتر تسویه‌ای
این تهاترها معمولا قراردادهایی هستند که میان دولت‌ها منعقد می‌گردند. در تهاتر تسویه‌ای توافق می‌شود تا مبلغ کالا و خدمات در یک بازه زمانی معلوم از طریق صادرات و واردات کالا و خدمات تسویه شود.
از نظر حقوقی شرط وقوع تهاتر این است که محل پرداخت دو دین، زمان پرداخت آنها و در نهایت جنس موضوع هر دو دین یکسان باشد. از لحاظ حقوقی سه نوع تهاتر وجود دارد:
- تهاتر قهری
این نوع تهاتر به حکم قانون است و خواست طرفین در آن دخالتی ندارد.
- تهاتر قراردادی
اگر دو طرف دین فاقد شرایط قهری باشند، به طور مثال دین‌ها از یک جنس نباشند یا از لحاظ زمان و مکان متفاوت باشند، طرفین می‌توانند با توافق تهاتر کنند.
- تهاتر قضایی
به تهاتری گفته می‌شود که حصول آن با حکم قضایی ممکن بوده و اثبات می‌شود.
معاملات تهاتری در صنعت ساختمان
با اینکه امروزه تهاتر در صنایع مختلف رایج است اما یکی از بازارهای پرطرفدار معامللات تهاتری در صنعت ساخت و ساز است. اهداف اصلی معاملات تهاتری در صنعت ساختمان معمولا تامین مالی برای ساخت و ساز یا جبران کمبود نقدینگی است.
تهاتر در ساخت و ساز باعث صرفه‌جویی در هزینه‌کرد پول نقد شده و از طرف دیگر باعث افزایش فروش واحدهای پروژه می‌گردد. به همین دلایل انبوه‌سازان و مالکان ساختمان برای عرضه و فروش واحدهای خود از طریق معاملات تهاتری و معاوضه واحدها با زمین یا ملک دیگر یا از طریق معاوضه مصالح ساختمانی با واحد ساخته شده، امکان ساخت و ساز جدید را برای خود فراهم می‌نمایند.
معاملات تهاتری در صنعت ساختمان دارای چند نوع است.
تهاتر ملک با ملک
در صورتی که ملک با ملک مبادله شود، از نظر قانونی دارای شرایط خاص خود است. اگر دو ملک با هم مبادله شوند، به این نوع معامله، معاوضه گفته می‌شود. در این نوع از معاملات تهاتری، پیمانکاران زمین یا ساختمان کلنگی را از صاحب ملک تحویل گرفته و پس از اتمام ساخت و ساز، در برابر بدهی به وجود آمده، یک یا چند واحد از ساختمان احداث شده را به طرف معامله واگذار می‌کنند.
معاملات تهاتری مصالح ساختمانی
هر ساخت و سازی نیازمند مصالح و مواد اولیه است. با توجه به قیمت بالای مصالح ساختمانی این نوع معامله تهاتری بسیار رایج بوده و از طرف پیمانکاران مورد استقبال زیادی قرار گرفته است.
تهاتر مصالح ساختمانی به این صورت است که پیمانکار در برابر دریافت مصالح ساختمانی، یک یا چند واحد مسکونی را به طرف معامله واگذار می‌کند. در این معامله تهاتری، نرخ واحد مسکونی به وسیله کارشناسان قیمت‌گذاری می‌شود و بر اساس آن مبلغ، از تولیدکنندگان یا عرضه‌کنندگان مصالح ساختمانی اقدام به دریافت مصالح می‌گردد.
تهاتر مصالح ساختمانی دارای انواع مختلفی از قبیل موارد زیر است:
- تهاتر مصالح ساختمانی با واحد ساختمان
- تهاتر متریال ساختمانی با آپارتمان
- تهاتر تجهیزات ساختمانی با ملک تجاری
- تهاتر مصالح ساختمانی با مغازه
- تهاتر مواد ساختمانی با واحد اداری
- تهاتر مصالح ساختمانی با باغ و ویلا و زمین
- تهاتر مصالح ساختمانی با سهام و ارز و دلار
مواردی در مورد معاملات تهاتری مصالح ساختمانی
در تهاتر مصالح ساختمانی توجه به برخی شرایط و نکات حائز اهمیت است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم:
- در معاملات تهاتری مصالح ساختمانی قبل از عقد قرارداد باید قیمت واحد ساختمان توسط کارشناسان مشخص شده و سپس با توجه به آن، تولیدکنندگان، متریال و تجهیزات ساختمانی را در اختیار پیمانکاران قرار دهند.
- در تهاتر مصالح ساختمانی هم زمانی رفع دین امکان ندارد به این دلیل که سازنده برای ساخت و تحویل واحد ساختمانی نیاز به زمان دارد.
- تهاتر مصالح ساختمانی برای پروژه‌های بزرگ ساخت و ساز مناسب‌تر است.
- هیچ پرداخت نقدی در تهاتر انجام نمی‌شود اما دین دو طرف باید ادا شود.
- طرف تولیدکننده یا عرضه‌کننده مصالح، در ابتدای کار باید با هزینه خود مصالح را تامین نماید.
- اگر طرفین برای زمان و مکان پرداخت دین اختلاف نظر داشته باشند، انجام تهاتر امکان‌پذیر نیست.
مزایا و معایب معاملات تهاتری
همان طور که گفتیم معامله تهاتری برای شرایطی خاص مثل کمبود نقدینگی یا شرایط رکود اقتصادی یا تحریم گزینه مناسبی است و مزایای خاص خود را دارد اما دارای معایب خاص خود نیز هست.
مزایای تهاتر
- معاملات پایاپای به شرکت‌های بزرگ یا کشورها امکان می‌دهد تا قوانین حقوقی پیچیده برای معاملات بین‌المللی یا تحریم‌های اقتصادی را دور بزنند.
- معامله تهاتری راهی برای مواجهه با کاهش نقدینگی است. به همین دلیل با کاهش نقدینگی معاملات تهاتری افزایش می‌یابد.
- عدم وجود شخص ثالث در معامله تهاتری یکی از مزایای آن است که باعث می‌شود تمام توافق بین دو طرف معامله صورت گرفته و از مشکلات ناشی از حضور واسطه مبرا است.
مزایای معاملات تهاتری در صنعت ساختمان
تهاتر معمولا برای دو طرف سازنده و تولیدکننده در صنعت ساخت و ساز مناسب است و به همین دلیل است که معاملات تهاتری در صنعت ساختمان بیش از سایر صنایع رونق دارد. در ادامه به برخی از مزایای تهاتر مصالح ساختمانی اشاره می‌کنیم.
- تهاتر مصالح ساختمانی معمولا برای هر دو طرف معامله سودآور است.
- فروش واحدهای ساختمانی یا فروش انبوه مصالح و تجهیزات ساختمانی در تهاتر با سهولت بیشتری همراه است.
- موجب رونق کسب و کار هر دو طرف پیمانکار و تولیدکننده شده و سود مناسبی را عاید آنها می‌سازد.
- نیاز به سرمایه نقدی و سرمایه‌گذاری پولی را رفع می‌کند.
- روشی مناسب برای رونق بخشیدن به صنعت ساخت و ساز است.
- ضمانت معامله در این روش بسیار بالا است.
- با توجه به امکان‌پذیر بودن این نوع معامله در هر مرحله از ساخت و ساز، برای سازنده بسیار مفید فایده و کمک‌کننده است.
معایب و مشکلات تهاتر
با وجود مزایایی که برشمردیم، معاملات تهاتری از برخی معایب و چالش‌ها از قبیل موارد زیر مبرا نیست.
- دشواری تعیین ارزش واقعی کالا و خدمات: اگر تهاتر بین کالاها صورت گیرد، تعیین برابری دقیق ارزش دو یا چند کالا کار دشواری است. در مورد خدمات این دشواری حتی بیشتر از کالا است.
- تهاتر با ارزش کمتر از نرخ واقعی: با توجه به اینکه تهاتر معمولا به دلیل نیاز ضروری یکی از طرف‌های معامله صورت می‌گیرد، ممکن است فرد مجبور شود کالای خود را با نرخ کمتری از ارزش واقعی عرضه کند.
- عدم ثبات ارزش کالا و خدمات در طول زمان: ارزش برخی کالاها به مرور زمان تغییر می‌کند، که ممکن است عدم توجه به آن مشکلاتی را ایجاد کند.
- معاملات تهاتری در برخی موارد بستری برای فرار از پرداخت مالیات و اعمال غیرقانونی فراهم می‌کند.
- ارزش‌گذاری برای خدمات نیز با چالش‌هایی با توجه به عدم امکان پیش‌بینی و امکان‌سنجی دقیق شرایط آینده، ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند.
- ابهامات مربوط به کیفیت کالا: یکی از مشکلات بالقوه در معامله تهاتری امکان وجود عیب و ایراد در کیفیت کالای مورد تهاتر است. به طور مثال ایراد کالا مدتی پس از عقد قرارداد تهاتر مشخص می‌شود که در معاملات تهاتری بزرگ می‌تواند ضرر و زیان زیادی را به همراه داشته باشد.
سخن آخر
معامله تهاتری روش خوبی برای معامله در شرایط خاص مثل کمبود نقدینگی، رکود اقتصادی و تحریم است. معاملات تهاتری در بازار ایران به ویژه در صنعت ساختمان رونق زیادی دارد. با این وجود تهاتر هم، مزایا و معایب خاص خود را دارد و برای انجام هرگونه معامله تهاتری باید تمام جوانب آن را مورد توجه قرار داد.
پایان مطل
ارسال یک پاسخ