مصالح ساختمانی سنتی در معمارى ايران

مصالح ساختمانی سنتی در ایران

مصالحى که در طول دوران باستان و معاصر در ایران بکار گرفته میشده، دارای تنوع زیادی بوده و هر یک کارکرد و کارایی خاص خود را داشته ست..با شناخت کامل این مصالح سنتی، به فرهنگ و تمدن ایرانیان پی می بریم و نحوهٔ تهيه آن را بدانيم. اين مصالح ساختمانی عبارتند از: خشت، آجر، آهک، گچ، سنگ، چوب، خاک، ماسه، ملات، قير، فلز، رنگ، شيشه.

ملات

به ماده ای خمیری و چسبنده که امروزه برای ساخت و ساز ساختمان ها مورد استفاده قرار می گیرد ملات گفته می شود. استفاده از آن باعث چسبیدن مصالح ساختمانی مختلف به یکدیگر می شود.

در واقع مجموعه‌ای از یک یا چند ماده چسبنده (سیمان، آهک، گچ و…)ماده پرکننده (ماسه شسته و دانه بندی شده) ماده روان‌کننده (آب) هستند و به میزان کافی به منظور ایجاد حالت خمیری و مخلوط کارایی دارند. وجود این ماده باعث می‌گردد که ساختمان به صورت یکپارچه در آید.

آجر

آجر از قدیمی‌ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن بنا به عقیده برخی از باستان‌شناسان به ده هزار سال پیش می‌رسد.

شخص نیست که آجر برای اولین بار از چه زمانی مورد استفاده قرار گرفته‌است؛ گمان می‌رود انسان‌های اولیه با مشاهده پخته شدن گل مجاور اجاق‌های خود و دیدن اینکه گل پخته شده سخت تر از کلوخه‌های کنار خود می‌گردید پی به خواص و روش تهیه آجر برده باشند. آجر همچنین به عنوان یکی از مصالح ساختمانی از دیرباز مورد استفاده بوده‌است. مصرف آجر به عنوان مصالح ساختمانی در ایران سابقه باستانی دارد.

ابعاد متناسب آجر باعث شده است که به منظور اجرای ساختمان هایی با دهانه های وسیع به صورت قوس، تاق و گنبد که از زمان قبل از ساسانیان در ایران رواج داشته است، کارایی منحصر به فردی داشته باشد. همچنین خواص آجر باعث شده که از جمله پرمصرف ترین مصالح پر کننده دیوار و سقف باشد.

در ایران باستان ساختمان‌های بزرگ و زیبایی بنا شده‌اند که پاره‌ای از آن‌ها هنوز پا بر جا هستند. نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم، آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبد کاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته‌اند همچنین پل‌ها و سدهای قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم از جمله بناهای قدیمی می‌باشند.

مطلب پیشنهادی : بلوک هبلکس چیست | بررسی مزایاو معایب بلوک هبلکس

آهک

آهک انواع مختلفی دارد همه ی آنها از موادی به نام کربنات کلسیم تشکیل شده اند اما درصد وجود آن و دیگر مواد تشکیل دهنده ، باعث شده است تا آهک های متفاوتی داشته باشیم.

آهک از جمله موادی است که کارایی آن از دوران باستان، توسط بشر شناخته شده‌ است و از آن در ساخت انواع بناها و برای اتصال محکم‌تر قطعات سنگ یا چوب به‌کار گرفته می‌شد.

شناخت و استفاده از آهک در ایران از سه هزار سال پیش آغاز شده‌است. کف کاخ‌های تخت جمشید نیز از ملاتی سرخ رنگ که در آن آهک به کار رفته بود، پوشیده شده‌است. . از ملات آهک در پى‌سازى و کرسى‌چينى و ديوارسازى در بناهاى قديمى بکار رفته است. امروزه نيز آهک يکى از مصالح مفيد و موثر در ساختمان است.

ماسه

ماسه ها به صورت طبیعی در رسوبات جابه جا شده وجود دارند، بخصوص در محیط های دریایی و یا رودخانه ای، گرچه بعضی از ماسه سنگ های درشت تر به عنوان محصولات جانبی حاصل از خرد کردن و شکستن سنگ به دست می آیند.

در صنعت ساختمان به دانه‌های سنگی که قطر آن در حدود دو میلی‌متر یا کوچکتر باشد ماسه می‌گویند. بیشتر استفاده از ماسه ترکیب آن با سیمان و آب است که ماده بدست آمده ملات بسیار پر کاربردی است.

مطلب پیشنهادی : 10 کاربرد فناوری نانو در صنعت ساختمان | مصالح نوین ساختمانی نانو

خاک

خاک‌ها مخلوطی از مواد معدنی و آلی هستند که از تخریب سنگ‌ها در نتیجهٔ هوازدگی بوجود می‌آیند که البته نوع و ترکیب خاک‌ها در مناطق مختلف بر حسب شرایط ناحیه فرق می‌کند.

خاک به عنوان یکی از مصالح طبیعی همواره در دسترس می باشد و به وفور نیز یافت می شود. خاک‌ رس از جمله ارزان‌ترین و فراوان‌ترین مواد چسباننده برای مصارف ساختمانی به‌شمار می‌آید خاک رس، خاکی است که حالت چسبندگی دارد و اگر چنین حالتی در آن وجود نداشته باشد، به آن ماسه می‌گویند. دلیل استفاده از خاک رس این است که آب را از خود عبور نمی‌دهد و برای همین است که در مکان‌هایی مانند پشت بام به منظور ضد آب کردن آن استفاده می‌شود.

سنگ

سنگ از هزاران سال پیش یکی از مهم ترین متریال های محبوب در معماری و ساختمان سازی در بین تمدن ها و جوامع مختلف بشمار می رفته است.

تاریخ معماری ایران با هخامنشی شروع شد و مهم ترین آثار بنا ها در این زمان بوده است . مانند آرامگاه ها ،آتشگاه ها وکاخ ها. بقاياي باقی مانده از تخت جمشید بیشتر شامل نقش برجسته است در این زمان بر سنگ حجاری بسیار توجه می‌شد و نقش برجسته مهمترین هنر هخامنشیان بود .

سنگ ها دارای قابلیت های منحصر بفردی هستند که قابل مقایسه با سایر مصالح ساختمانی نمی باشند. در عصر حاضر به دلیل آسان شدن عملیات استخراج سنگ، استفاده از آن در حال گسترش است و در مکان های مختلف ساختمان از آن استفاده می شود.

کاشی

هنر زیبای کاشیکاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است که زیباترین کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آنها تزیین شده است. نمونه هایی از صنعت کاشی کاری ایران در شوش که مربوط به کاخ هخامنشیان است پیدا شده که قدمت آن مربوط به ۴۰۰ سال قبل از میلا د است.

کاشی در تزئینات معماری سده‌های نخستین دوران اسلامی، با رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی رایج شد که به‌ صورت گسترده در کنار آجرهای بدون لعاب به‌کار می‌رفت. در این دوران، کاشی‌کاری ابتدا برای آراستن قسمت‌های بالایی مناره‌ها، برجسته ‌نمودن (نشان‌دادن) جملات مذهبی و آسان‌کردن بازخوانی آن‌ها به‌کار می‌رفت. ولی به مرور جای خود را در تزئینات بناها باز ‌کرد. در دوران صفويه هنر و صنعت كاشی سازی به اوج ترقی خود رسيد .

گچ

گچ یک مصالح ساختمانی است که از سنگ گچ موجود در طبیعت بدست می آید. (گچ چیست و چه کاربردی دارد)

در ايران گچ رابطه نزديكی با صنعت ساختمان سازي داشته و از دوران پيش از اسلام (۲۵۰۰ سال پيش) يكي از مصالح ساختمانی سنتی ايران بوده است. گچ در پوشش قوسي كانال ها در قسمتي از بناهای تخت جمشيد از دوره هخامنشی به يادگار مانده است. ملات گچ در دوره ساسانيان در اسكلت سازی بناها و همچنين جهت نماسازی كاربرد فراوان داشته است.

گچ از جمله مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت بخصوصی برخوردار است و به علت ویژگی هایی که دارد از زمانهای قدیم در امر ساخت مسکن مورد استفاده قرار می گرفته است.

کار با این مصالح ساختمانی دارای پیچیدگی و ریزه کاری مخصوص به خود می باشد، از این رو برای استفاده از آن به مهارت و ترفندهای خاص نیازمند است. این متریال برای پوشش سطوح مختلف و دکوراتیو نمودن آن ها به کار می رود و به دلیل داشتن رنگ سفید، جلوه ای تمیز و روشن به فضا می بخشد.

خشت

خشت یکی از قدیمی‌ترین روش‌های بنایی ساختمان می‌باشد که تنها آمیزه‌ای از سفال و شن با آب می‌باشد؛ سپس این مخلوط به حال خود واگذاشته شده تا به شکل دلخواه خشک شود.

معماری خشتی ایران که حداقل از تاریخی نزدیک به 9 هزار سال برخوردار است یکی از جذاب‌ترین پدیده‌های معماری ایران محسوب می‌شود .

 در روش‌های جدید و مدرن ساخت‌و ‌ساز برای جلوگیری از ریختن دیوار خشتی ، آن‌را با فولاد تقویت کرده‌اند .

در آب‌وهوای خشک، سازه‌های خشتی بسیار بادوام هستند . شهر یزد یکی از شهرهای قدیمی در ایران و سایت های میزاث فرهنگی در جهان است که تقریبا تمامی شهرها از  معماری خشت و گل ساخته شده است. ساختمان ها به طور سنتی از آجر و خشت و گل در شهر یزد هستند، و دارای بام های مسطح یا گنبدی اند.

چوب

چوب یکی از قدیمی ترین و ابتدایی ترین مصالح ساختمانی موجود در طبیعت است که بشر در طول تاریخ از آن استفاده کرده و چوب تنها مصالح ساختمانی است که از منبع قابل تجدید بدست می آید و جزء مصالح خوب برای مناطق زلزله خیزاست.

داریوش در فرمان بناسازی شهر شوش از تخته و چوب استفاده کرده و در قصه آپادانا در دوره هخامنشیان چوب را برای استفاده کاربردی و تزئینی استفاده می‌کردند. در دوران مادها، قسمتی از یک نقش برجسته، درباره ماد در حال حمل یک صندلی چوبی مشاهده می‌شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است.

استفاده از چوب از ويژگى‌هاى معمارى اسلامى است، که در ناحيه گيلان و مازندران بيشتر رايج است. از چوب براى ساختن درب و پنجره، صندوق‌هاى ضريح، ستون‌ها و تير سقف، چارچوب و … استفاده مى‌شده است.

ساخت و ساز با چوب در مقایسه با آجر، سنگ و بتن نوعی صرفه جویی در وقت و نیروست.

با وجود پیشرفت علم و تکنولوژی و ظهور مصالح نوین در عرصه رقابت بازارهای اقتصادی، چوب از مصالح نادر بومی است که تاکنون از بازار رقابت حذف نشده است.

شيشه

قدیمی‌ترین شیشه‌ی طبیعی، در ایران متعلق به هزاره‌ی دوم پیش از میلاد است. در حفاری‌های چغازنبیل مربوط به دوره‌ی پیش از تاریخ، بطری‌هایی شیشه‌ای یافت شده‌است، که نشان از وجود شیشه در عیلام کهن دارد.

بعد از آغاز دوره ساساني و اشكانی، شيشه به عنوان يكی از مصالح نمای ساختمان‌ها و به صورت پنجره‌های بلند و باريك كه ارسی نام داشت به كار گرفته شد و استفاده از نمای شيشه به معماری امروز نيز راه پيدا كرده است. انواع شیشه ساختمانی

فلز

فلزات در راس آن آهن آلات از جمله مصالحی هستند که تاریخچه استفاده از آنها در ساخت بنا به هزاران سال پیش باز می گردد.

در واقع تاریخ معماری پس از به کارگیری فولاد دچار تحولاتی گردید که معماری را چند قرن به جلو حرکت داد و همواره فولاد یکی از مهم ترین متریال های کاربردی در معماری است.

فلزاتی که در صنعت ساختمان مورد استفاده قرار می گیرند به دو دسته فلزات آهنی و فلزات غیر آهنی دسته بندی می شوند که از بین آنها آلومینیوم، فولاد و آهن جزء پر مصرف ترین فلزات به شمار می آیند.

پایان مطلب

لینک های مفید و مطالب پیشنهادی مرتبط

• مراحل تولید موزاییک دستی با دستگاه موزاییک سازی
• چنانچه در زمینه صادرات مصالح ساختمانی فعالیت دارید، با ما تماس بگیرید.